Granaty – historia i systematyka.

Czym jest granat?

Granat jest to zaczepna lub obronna broń piechoty używana w walce na bliskie odległości oraz forma pocisku artyleryjskiego. Granaty dzielą się na:

• granaty ręczne,
• granaty nasadkowe,
• granaty artyleryjskie.

Granat ręczny

Z początku odpalenie granatu ręcznego następowało poprzez lont tlący się w “oku” kuli. Zaczęto ich używać w pierwszej połowie XV w., jednakże w szerszym zakresie dopiero na przełomie XVI i XVII w., powszechnie podczas wojny trzydziestoletniej (1618 – 1648). Okresem szybkiego rozwoju granatów ręcznych był XVII w., wykonywano je wtedy z gliny wypalanej w kształcie kuli (czasami wewnątrz umieszczano kule żelazne), ze szkła w kształcie butelki lub w postaci garnka z żeliwnej lub stalowej skorupy.

W XVII – XVIII w. żołnierzy miotających granatami nazywano grenadierami. Granatów ręcznych praktycznie zaprzestano używać w XVIII w., powrócono do ich sporadycznego używania w drugiej połowie XIX w. Ponownie do powszechnego użytku weszły od początku XX w.

Granaty nasadkowe

Pierwsze próby zastosowania granatów nasadkowych miały miejsce w drugiej połowie XVII w., co związane było z szybkim rozwojem broni palnej w tym czasie, a co za tym idzie  próbami maksymalnie szerokiego zastosowania tej broni. Jedną z form było przystosowanie broni palnej o specyficznej lufie do miotania granatów nasadkowych. Inną z form było przymocowanie do karabinu bagnetu szpuntowego, który po wystrzeleniu pocisku dawał możliwość zastosowania karabinu jako broni drzewcowej.

Granaty artyleryjskie

Pierwsze granaty artyleryjskie pojawiły się w XVII w jako kuliste pociski stosowane głównie do moździerzy i kartaun, wypełniano je masą prochową, w “oku” miały zapalnik z mieszaniną zapalającą (drewniana lub metalowa rurka), który powodował detonację w momencie wystrzału (tj. dojścia ognia przez zapalnik do wnętrza grantu. Ciężkie granaty wystrzeliwane zazwyczaj z moździerzy o dużym kalibrze zwano bombami.

Bomba jest to ciężki kulisty pocisk armatni wydrążony i wypełniony prochem lub ładunkiem mieszanym z prochem oraz małymi kulkami. W górnej części bomby znajdował się otwór, w którym (po wypełnieniu bomby ładunkiem) umieszczano zapalnik w kształcie rurki z lontem lub mieszaniną zapalającą, dolna część była grubsza i cięższa, w związku z czym bomba upadała zapalnikiem do góry. Wynalezienie bomby w XVI w. przypisuje się Turkom bądź Włochom, natomiast pierwsi zastosowali je Niemcy w XVI w. miotając je z ciężkich moździerzy. W Polsce w XIX w. bombami nazywano granaty o masie przewyższającej 40 funtów, tj. 20 kg.

Więcej o granatach ręcznych

W zastosowaniu granatów ręcznych wykorzystano od dawna znane zasady posługiwania się ręczną bronią rzutową. Granaty ręczne były znane już w XVI w., a w okresie od końca XVII w. do początków XIX w. wprowadzone zostały do  użytku we wszystkich armiach europejskich. W wojnie rosyjsko-japońskiej, w latach 1904-1905, nastąpił renesans ich stosowania, a w czasie I wojny światowej, należały do głównych środków walki piechoty. W tym rozdziale opisujemy głównie granaty ręczne używane przeciwko “sile żywej” i granaty przeznaczone do niszczenia celów specjalnych.

Rodzaje granatów ręcznych

Współczesne granaty ręczne dzielą się na następujące rodzaje:

• granaty używane przeciwko “sile żywej”, oddziaływujące na cel przy pomocy odłamków i fali uderzeniowej,
• granaty specjalne takie jak granaty dymne, zapalające i łzawiące, używane np. do tłumienia rozruchów,
• granaty przeciwpancerne, oddziaływują na cel głównie mocą wybuchu bądź przy pomocy efektu kumulacyjnego.

Podstawowe rodzaje granatów ręcznych do niszczenia “siły żywej”:

• ręczne granaty zaczepne – charakteryzują się niewielką strefą rażenia i mogą być stosowane przez żołnierzy nie mających osłony podczas wykonywania ataku,
• ręczne granaty obronne –  mogą niszczyć i ranić na większą odległość, większą nawet niż wynosi maksymalny zasięg rzutu. Rzut następuje przeważnie ze stanowisk osłoniętych.

Taktyka użycia

Granaty ręczne często używane są w walkach pozycyjnych i w zamkniętych pomieszczeniach, np. w okopach, podczas ataku na bunkry, bądź w walkach ulicznych. Używa się ich w takich sytuacjach, ponieważ rzucający nie jest bezpośrednio narażony na ogień nieprzyjaciela. Podczas detonacji w pomieszczeniach rozprzestrzeniają się śmiertelnie rażące odłamki i fala uderzeniowa.

Zapalniki

Granat ręczny, niezależnie od przeznaczenia, musi być najpierw doprowadzony do wywołania eksplozji. Powoduje ją zapalnik czasowy lub uderzeniowy.

Zapalnik uderzeniowy – wcześniej znany jako zapalnik pistonowy. W granacie ręcznym inicjuje wybuch w momencie zetknięcia się z powierzchnią. Zalety użycia: nieprzyjaciel nie może ani uniknąć, ani też odrzucić granatu nawet wówczas, gdy granat nie osiągnął celu.

Zapalnik czasowy – pozwala na eksplozję granatu ręcznego po pewnej zwłoce, niezależnie od momentu uderzenia o powierzchnię. Z uwagi na większe bezpieczeństwo przy użytkowaniu granatów zapalniki czasowe znalazły szersze zastosowanie. Zdetonowanie może nastąpić w różnorodny sposób. Za optymalny moment zwłoki w eksplozji granatu przyjmuje się okres 4-5 sekund.

Ręczne granaty dymne i gazowe

Ręczne granaty dymne i gazowe dzielą się na dwa podstawowe rodzaje. Granaty ręczne pierwszego rodzaju używane są w celu osłony ruchu wojsk. Ładunki tych granatów podczas detonacji wytwarzają obłok dymu lub gazu łzawiącego. W granatach drugiego typu podczas detonacji następuje rozkład ładunków na składniki aktywne. Najbardziej rozpowszechnionym granatem ręcznym tego rodzaju jest granat napełniony białym fosforem, który podczas detonacji ulega procesowi rozkładu, wydzielając dym, ogień i falę ciśnienia.

Ręczne granaty przeciwpancerne

Pierwsze granaty tego typu wykorzystywały głównie moc fali uderzeniowej powstałej podczas eksplozji ładunku. Rzucane były pod układ jezdny bądź na wieżę czołgu.

Ładunki kumulacyjne granatów przeciwpancernych z okresu II wojny światowej przebijały także pancerz wieży i kadłub. Energia wytwarzana podczas eksplozji ładunku kumulacyjnego jest skupiana poprzez wydrążenie stożkowe, i jest przenoszona na wkładkę miedzianą, która przebija nawet grubą płytę pancerną.

Przykłady granatów ręcznych

• Brytyjski granat ręczny nr 69 z okresu II wojny światowej. Granat zaczepny, wyposażony w zapalnik ze zwłoką, miał skorupę z tworzywa sztucznego – czarnego bakelitu. Przed użyciem należało odkręcić kaptur zabezpieczający, uwalniający ołowianą taśmę wokół zapalnika. Taśma oddzielająć się od granatu, wyciągałą podczas rzutu zawleczkę i uderzała w zapalnik. Ciężka kula metalowa, umieszczona w zapalniku, wywoływała eksplozję niezależnie od kąta upadku granatu.
• Amerykański granat ręczny Mk2, zwany “ananasem”, z okresu II wojny światowej. Granat obronny będący ulepszoną wersją brytyjskiej “bomby odłamkowej”
• Radziecki granat zaczepny RG-42, z okresu II wojny światowej; używany jeszcze w niektórych armiach Europy Środkowowschodniej.
• Nowoczesny niemiecki granat ręczny DM 51. Używany jest jako granat zaczepny, bądź – po nałożeniu skorupy odłamkowej – jako granat obronny. W skorupę odłamkową z tworzywa sztucznego wtopiono około 5700 stalowych kulek.