Łuk – historia i rodzaje

W jednym z poprzednich artykułów pisaliśmy o łuku dla początkującego łucznika.
W tym artykule chciałbym skupić się na tym czym jest łuk i jakie rodzaje tej broni rozróżniamy.

Czym jest łuk?

W skrócie, łuk jest rodzajem sprężyny, która gromadzi, a potem gwałtownie wyzwala energię. Dokonuje się tego za pomocą cięciwy, naciąganej ręką łucznika. Puszczona cięciwa przekazuje zgromadzoną w łęczysku energię strzale, która leci dalej i szybciej niż jakikolwiek pocisk rzucony ręką. Do czasu wynalezienia i udoskonalenia broni palnej, to proste urządzenie było najlepszym rozwiązaniem, pod względem zasięgu, celności i szybkostrzelności.

W szerszej definicji, łuk jest to ręczna broń miotająca, będąca jednym z najstarszych typów broni, znana już w okresie neolitu, używana na Wschodzie w Azji i w Europie jako broń bojowa, myśliwska, ceremonialna i sportowa aż do czasów współczesnych.
Łuk składa się z drewnianego lub rogowego pręta zwanego łęczyskiem oraz cięciwy ze skręconych włókien roślinnych lub baranich jelit, służącej do miotania strzał przez siłę nagromadzoną w cięciwie napinającej łęczysko.

Historia łuku

W starożytnych państwach Wschodu stosowany był łuk kompozytowy składający się z kilku kawałków drewna i rogu – takim łukiem był asyryjski łuk angularny.
W Europie od średniowiecza stosowano na ogół tzw. łuk równikowy zwany też łukiem prostym, który wywodził się z Afryki i charakteryzował się łęczyskiem drewnianym o długości ok. 100 cm – a do Europy dotarł za pośrednictwem wschodnich plemion koczowniczych.

Technicznie bardziej skomplikowany i bardziej funkcjonalny był kompozytowy łuk azjatycki występujący w dwóch odmianach: jako łuk refleksyjny i łuk retrorefleksyjny – liczne ich odmiany występowały w krajach Azji i Bliskiego Wschodu, Europy Wschodniej, jak też w Polsce XVI-XVIII w. oraz sporadycznie w Europie Zachodniej (np. we Włoszech). Łęczysko tych łuków było rezultatem pracochłonnego sklejania i prasowania warstw drewna, rogu i ścięgien zwierzęcych – następnie nadawaną im półksiężycowatą formę i nakładano cięciwę; wymagało to nagięcia łęczyska w przeciwną stronę, do czego niezbędna była znaczna siła.

Znacznym krokiem naprzód w konstrukcji łuku europejskiego był skonstruowany w Anglii w XIII w. tzw. długi łuk używany przez pieszych łuczników. Jego łęczysko o długości dochodzącej do ok. 180 cm wykonywano z cisowego, jesionowego,orzechowego lub wiązowego drewna, a cięciwę ze skręcanych nici konopnych lub lnianych. Był to łuk o dużej sile rażenia, nośności, celności oraz szybkostrzelności. Duża skuteczność ostrzału angielskich łuczników była efektem znakomitego wyszkolenia, a używanie łuku w Anglii i Walii miało swoją długą tradycję. Ustawy wydane przez króla Edwarda III nakazujące wszystkim wolnym chłopom posiadanie łuku i nieustanne ćwiczenie się w strzelaniu z nich doprowadziły do tego, że łucznicy angielscy na odległość 100 m trafiali w poprzednio wypuszczoną strzałę, na 150 m ciężką strzałą przebijali zbroję, a celnie strzelali na 360 m, miotając do pięciu strzał na minutę.

W Polsce łuk używany był tak, jak i w całej Europie w okresie średniowiecza, a od XVI w. nastąpił jego niespotykany gdzie indziej renesans. Był to orientalny łuk refleksyjny występujący w Europie również w średniowieczu, o długości po linii krzywej ok. 140 cm, z cięciwą ze splecionych baranich jelit, zbudowany warstwowo; ośrodek konstrukcyjny stanowiła listwa drewniana, do której od strony brzuśca przyklejano cienkie rogowe pasemko, a od drugiej strony pasmo ze ścięgien zwierzęcych. Powierzchnię łęczyska pokrywano dodatkowo warstwą kory brzozowej oraz lakierem chroniącym łuk przed działaniem wilgoci. Łuk ten znajdował się przez długi czas w uzbrojeniu Kozaków polskich (tzw. regestrowych), lisowczyków, chorągwi jazdy pancernej, tatarskiej i wołoskiej, obok szeroko stosowanej broni palnej, którą znakomicie uzupełniał ze względu na możliwość jednorazowego tylko użycia broni palnej w walce. Wymienione chorągwie lekkiej jazdy polskiej stosowały w walce taktykę zwaną “tatarskim tańcem” polegającą na podpadaniu raz po raz pod szeregi nieprzyjaciela i w ten sposób przygotowaniu sytuacji do przełamującego ataku husarii. Stąd też król Jan III Sobieski każdej chorągwi husarskiej przydzielił po dwie chorągwie pancerne.
Łuki stały się w 2 połowie XVII w. tak bardzo popularne, że pod tatarskim wpływem nosiła je szlachta przy kontuszach jako symbol stanu żołnierskiego, w przeciwieństwie do cywilnej szlachty chodzącej przy szabli.

Rodzaje łuków

Poniżej przedstawiono podział łuków ze względu na konstrukcję łęczyska . Istnieje wiele innych jeszcze podziałów, które to pominiemy.

Łuk prosty

Łuki proste mają łęczysko wykonane z jednorodnego materiału, zwykle drewna. Szczytowym osiągnięciem w historii łuku był długi łuk angielski, charakteryzujący się skutecznością rażenia i zasięgiem porównywalnym z kuszą, a przewyższający ją prostotą, lekkością i szybkostrzelnością – zaletami, które przynajmniej w otwartym polu stawiały go znacznie wyżej od kuszy.

Przykłady:

Łuk plemienia Hadza

Długi łuk angielski

Łuki laminowane i dwuwarstwowe

Łuki laminowane wykonywane są przez połączenie, przynajmniej trzech warstw identycznego materiału. Niekiedy, zwyczajny prosty łuk bywa wzmacniany przez nałożenie dodatkowej warstwy od strony grzbietu, zwykle jako materiału używa się ścięgien zwierzęcych. Pozwala to zwiększyć sprężystość łęczyska. Nałożona warstwa może być mocowana przez oplot albo przyklejana, co jest znacznie lepszym rozwiązaniem.

Przykłady:

Japoński łuk asymetryczny

Łuki kompozytowe

Łuki kompozytowe powstają z połączenia co najmniej trzech różnych materiałów, dobranych w taki sposób, by zwiększyła się ich wypadkowa sprężystość. Najlepsze łuki kompozytowe powstawały w Turcji. Tradycyjnie wykonywano je z warstwy odpowiedniego drewna oklejonego rogiem i ścięgnami. Współczesne łuki sportowe mają kompozytowe łęczyska z wielu warstw tworzyw sztucznych, wzmacnianych włóknem szklanym oraz włóknami węglowymi.

Przykłady :

Turecki łuk refleksyjny